لیست رودخانه های استان خوزستان

لیست رودخانه های استان خوزستان از مطالبی است که در انتها ما نیاز به نظرات پربار شما داریم تا بتوانیم بهتریم مطلب را به شما ارائه کنیم.بعد از مطالعه متن حتما نقاط قوت و ضعف را به ما گوش زد کنید.

• اروندرود

اَروَندرود یا اروند (به عربی: شط العرب) رودخانهٔ پهناوری است در جنوب غربی ایران و در مرزایران و عراق که از همریزش رودهای دجله، فرات و سپس کارون پدید آمده‌است. دجله و فرات پیش از پیوستن به کارون در شهر قرنه در ۳۷۵ کیلومتری جنوب بغداد به هم می‌پیوندند. درازای اروندرود از قرنه تا ریزشگاه آن در خلیج فارس ۱۹۰ کیلومتر است. ریزشگاه اروندرود در میان شهر ایرانی اروندکنار و شهر عراقی فاو است. بصره، خرمشهر، آبادان، خسروآباد و فاو از جمله بندرهای مهم این آبراه هستند که نقش چشمگیری در رونق بازرگانی منطقه دارند.

ایران و عراق پیشینه درگیری‌های دیرپا بر سر مالکیت و حق بکارگیری از این رودخانه دارند. این درگیری‌ها پیشینه‌ای ۴۰۰ ساله دارد و از زمان همجواری امپراطوری عثمانی با مرزهای غربی ایران آغاز شده‌است. در طول این مدت قراردادهای بیشماری برای چگونگی بهره‌برداری از رودخانه میان دو کشور به امضاء رسیده‌است. مهمترین این پیمان‌ها پیمان ۱۹۷۵ الجزایرمی‌باشد که بخشی از آن دربارهٔ تعیین مرز در محل رودخانه‌است.  این قرارداد تا امروز پابرجا مانده‌است.

مشخصات جغرافیایی

هم‌اکنون ۸۱ کیلومتر از ۱۷۵ کیلومتر طول اروندرود – از محل پیوستن نهر خین به این رودخانه تا مصب آن در خلیج فارس – مرز مشترک ایران و عراق به‌شمار می‌آید. عرض اروند رود بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر و عمق آن بین نه تا پانزده متر در نوسان است و هنگام جزر و مد آب، تغییر می‌یابد و در عین حال برای کشتیرانی مناسب است

اروند عرضی متغیر بین ۴۰۰ متر تا ۱۰۰۰ متر و عمقی تا حدود ۱۸ متر دارد. جریان آب رودخانه اروند از دو رودخانه دجله و فرات در خاک عراق سرچشمه گرفته و رودخانه کارون نیز بداخل آن می‌ریزد. حرکت آب از شمال به طرف جنوب است که به خلیج فارس منتهی می‌گردد. آب رودخانه اروند که از دریا تأثیر می‌پذیرد، عمدتاً دارای دو حرکت جزر (کاهش ارتفاع آب و حرکت آن به طرف خلیج) و مد (افزایش ارتفاع آب و حرکت آن از دریا به سمت رودخانه) می‌باشد که مجموعاً در طول شبانه روز، چهار بار تکرار می‌گردد. ارتفاع آب در عمیق‌ترین قسمت رودخانه به ۲۵ متر می‌رسد و اختلاف ارتفاع آب در پایین‌ترین حالت جزر و بالاترین حالت مد به ۵/۳ متر می‌رسید.

وضعیت کرانه‌های ایران و عراق در اروند به دلیل رسوبات حاصل از جریان آب متغیر است چنانچه در سال ۴۸ منجر به تغییر حدود مرزی ایران و عراق شد. این تغییرات در ساحل رودخانه وضعیتی مخالف همه بوجود آورده است. بدین معنا که در آنجایی که ساحل ایران محکم است ساحل عراق سست می‌باشد و متقابلاً آنجایی که ساحل ایران سست است، ساحل عراق محکم است.

در بخشی از قسمت‌های منطقه، زمین آن باتلاقی است چنانچه بیشترین قسمت آن در حاشیه جنوبی جاده ام‌القصر از جزایر حجام تا رأس‌البیشه و منطقه جنوبی آن به سمت خلیج فارس به همین وضع می‌باشد که عرض منطقه باتلاقی آن در بعضی مناطق به ۴ کیلومتر می‌رسد.

بنادر ایرانی خرمشهر و آبادان و همچنین بزرگترین بندر عراق یعنی بصره در کناره‌های رودخانه واقع شده‌اند. چون این رودخانه بین دو کشور مشترک است از این‌رو بر پایه قوانین بین‌المللی هر دو کشور دارای حقوق یکسان بر رودخانه بوده و شیوه تعیین خط مرز بر رودخانه‌های مرزی یا به روش خط فرض مقسم المیاه (خط فرض منصف وسط رودخانه) و یا اگر قابل کشتیرانی باشد مرز مشترک به روش تالوِگمی‌باشد که به معنای خط‌القعر قابل کشتیرانی درحالت جزر کامل می‌باشد

پوشش ساحلی رودخانه

در ساحل رودخانه اروند پوششی از «چولان» (بوته‌های بلند) و «نی» وجود دارد که هر چه رودخانه به سمت دهانه اروند نزدیکتر می‌شود عمق چولان آن افزایش می‌یابد. همچنین در قسمت‌های پیچ‌دار رودخانه، آن قسمت از ساحل که فشار اصلی آب به آن وارد می‌شود، فاقد پوشش‌های ساحلی است. در ساحل، ارتفاع چولان‌ها حداکثر ۵/۱ متر و ارتفاع نیزارها ۳ الی ۴ متر است به گونه‌ای که نفر پیاده براحتی می‌تواند در میان آن خود را مخفی کند. عمدتاً زمین این قسمت‌ها سست بوده و بسختی قابل تردد است به گونه‌ای که در برخی از مواقع انسان تا زانو در گل فرومی‌رود.

گذشته از چولان و نیزار، نخلستان بزرگی در ساحل ایران و عراق که عمق آن بین ۲ تا ۵ کیلومتر متغیر است وجود دارد. این نخل‌ها، بوسیله کانال و نهرهای مصنوعی عمود بر اروند، در حالت مد آبیاری می‌شوند. همچنین زمین اطراف نخلستان‌ها اغلب سست می‌باشد و تنها در مناطقی که زمین از سختی لازم برخوردار بوده جاده احداث شده است.

در جغرافیای دوره اسلامی رودخانه اروند را بحر می‌نامیدند گاهی بنام «بحر عذب (گوارا)» و گاهی «بحر بصره» و نیز گاهی «دجلة العوراء»؛ اما شط العرب واژه‌ای است که در نزهة القلوب به کار رفته است.^{[نیازمند منبع]}

اروندرود در شاهنامه چند بار و بکار رفته که در آن شاعر به رودخانه‌ای که امروز دجله خوانده می‌شود اشاره دارد:

و همچنین:

در نزهت القلوب تألیف حمدالله مستوفی (قرن هشتم هجری) آمده‌است: «… چندانکه در عمود شط دجله چندان آب نمی‌ماند که کشتی تواند رفت و در زیر دیه مطاره فواضل این آبها و آب فرات از بطایح بیرون می‌آید و آب‌هایی که از خوزستان در می‌رسد با آن جمع گشته شط العرب می‌شود و در زیر بصره به دریای فارس می‌ریزد و طول این رود سیصد فرسنگ باشد. فرس آن را اروند رود خواند چنان‌که فردوسیمی‌گوید در شاهنامه:

در بعضی منابع جغرافیایی بعد از اسلام گاهی اوقات توصیف «اروند» بر رود کارون دلالت دارد و در مواردی بر این رودخانه. .  در اوستااگرچه از نام خلیج فارس بطور صریح نام برده نشده اما در مهریشت در مبحث مهر یا میترا اشاره‌ای نیز به «اروندرود» شده‌است که در آن دوره «ارونگ» یا «آرنگ» گفته می‌شده‌است و چنین آمده:

«دارنده دشت‌های فراخ» و «اسب‌های تیزرو» که از سخن راستین آگاه است و پهلوانی است خوش‌اندام و نبرد آزما، دارای هزار گوش و هزار چشم و هزار چستی و چالاکی یاد شده، کسی است که جنگ و پیروزی با اوست، هرگز نمی‌خسبد، هرگز فریب نمی‌خورد، اگر کسی با او پیمان شکند خواه در شرق هندوستان باشد یا بر دهنه شط آرنگ، از ناوک او گریز ندارد، او نخستین ایزد معنوی است که پیش از طلوع خورشید فنا ناپذیر تیز اسب بر بالای کوه هرا بر می‌آید و از آن جایگاه بلند سراسر منزلگاه‌های آریایی را می‌نگرد.

اروند واژه‌ای پارسی میانه است به معنی بزرگ و شکوه و در دوره باستان به همه طول رود دجله و اروندرود امروزی گفته می‌شد. اگر اروند را با تلفظ اوروند بخوانیم معنی آب رونده یا رودخانه معنی می‌دهد. نام دجله نیز عربی‌شده تیگره پارسی باستان است که تیگره نیز صورت کهن همان واژه تیز است.

همچنین نام این رودخانه در مجله نشنال جئوگرافیک شط العرب ثبت شده است

اطلاق نام اروندرود به این رودخانه از اواخر دورهٔ پهلوی شروع شده و پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ادامه یافته است.

مناقشه بین ایران و عراق

تاکنون چندین قرارداد بین ایران و عثمانی و بعد ایران و عراق در این زمینه منعقد شده که مهمترین آنها عبارتند از:

• عهدنامه ارزروم (۱۸۴۷)
• پروتوکل استامبول (۱۹۱۳)
• صورتجلسات تحدید حدود (۱۹۱۴ تا ۱۹۳۷)
• عهدنامه ۱۹۳۷
• پیمان ۱۹۷۵ الجزایر

• بهمن‌شیر

بهمن‌شیر (شکل فارسی امروزی نام پهلوی وهمن‌اردشیر) (همچنین بَهمِشیر، بحرالماشیر، بَمِشیر ) نام کنونی یکی از شاخه‌های رود کارون در استان خوزستان است. رود کارون پس از رسیدن به شهر خرمشهر به دو شاخه تقسیم می‌شود، شاخه نخست به سوی اروندروددر مرز ایران و عراق رفته، و پرآب‌ترین دهانه یا بهمن‌شیر، در امتداد اروندرود به خور بهمن‌شیرو سپس به خلیج فارس می ریزد. درازی رود بهمن‌شیر حدود ۹۰ کیلومتر، عرض آن ۶۰۰ متر و عمق آن حدود ۴ متر است.

پیشینه نام بهمن‌شیر

«بهمن‌شیر» یا «بهمن‌اردشیر» یا «وهمن‌اردشیر»، برگرفته از نام نخستین شاه ساسانی (اردشیر بابکان)،  نام پیشین شهری بندری بوده که اکنون آنرا آبادان می شناسیم ، و اردشیر بابکان در این بخش ایران اقدامات بسیار انجام داده بود . این شهر در تاختن اعراب به خوزستان به کلی نابود شده و پادگانی عربی بجای آن برپا شد. چونکه نخستین فرمانده این پادگان مردی بنام عباد ابن حصین حبطی بود، شهر کوچکی در اطراف این پادگان توسط عربهای مهاجر ایجاد شد، به این مرد منصوب شده و ‘عبادان’ نام گرفت .

تاریخچه

کناره‌های بهمن‌شیر از بخشهای مهم خرماخیز خوزستان به شمار رفته، اما در کرانه باختری‌اش نسبت به کرانه خاوری، نخلستان‌های بیشتری وجود دارد . کارون تا پیش از جریان یافتن در شاخه بهمن‌شیر، از شاخه کورکارون (رود کور) به دریا می ریخت .

پس از پایان جنگ ایران و عراق (۱۳۶۷ خورشیدی)، بهمن‌شیر از شناورهای غرق شده و مواد انفجاری پاک‌سازی شد، و در سال ۱۳۷۱ خورشیدی، وزارت جهاد سازندگی، لایروبی آن را از ابتدای رودخانه موسوم به ‘سه شاخه’ آغاز کرد، که طبق برآورد و با لایروبی ده میلیون متر مکعب از بستر رود، بخش اول مسیر این رود (از بندر چَویبدِه در سی کیلومتری جنوب شرقی آبادان تا بندر خرمشهر) برای گذر شناورهای باری و صیادی با ظرفیت پنجهزار تن و آبخور سه متر، آماده می‌شد .

• دز

دز رودخانه‌ای است که از رشته کوه زاگرس میانی (در جنوب استان لرستان-الیگودرز)سرچشمه می‌گیردو چندین هزاره است که در اقتصاد شمال خوزستان نقشی بسیار مهم داشته و دارد.

نام

• در لغت نامه دهخدا واژه دز بدین معنی آمده است:

دز: [ دِ ] (اِ) دژ. قلعه و حصار. (برهان). قلعه و حصار عموماً و قلعه بالای کوه خصوصاً. (آنندراج). قلعه. (جهانگیری) (از مهذب الاسماء). حصار. (شرفنامه منیری). حصن. (از مهذب الاسماء)

این رودخانه در گذر زمان نام های مختلفی به خود دیده است. از نام این رود تا قبل از حضور مردمان عیلام اطلاعی در دست نیست، اما عیلامی ها که اولین قوم ساکن در این سرزمین بوده اند بنا به گفته پروفسور گیرشمن باستان شناس فرانسوی به این رودخانه «ایدیده» (idide) می گفتند   که تا بعد از حمله اسکندر و حضور یونانی ها مورخین یونانی از این رود با نام «کوپرات» یا دز(یونانی: Κοπράτης ) یاد کرده اند.

سید احمد کسروی در کتاب کاروند (مجموعه گفتارها و نوشتارها به کوشش یحیی ذکاء) در بخش رودهای خوزستان با توجه نوشته های مورخین یونانی استرابو و دیودوروس رود دز را همان رود کوپرات در نظر گرفته و با توجه روند مسیر عبور آب که از دره به جلگه می آید از آن به نام «رود دزفول»» یاد میکند.

سرهنگ کنت لافتوس نخستین باستان شناسی که اقدام به تحقیقات علمی در شوش نمود،به نقل از جغرافی دانان دوران باستان رودخانهء «کوپراتس» را همین رودخانهء دز فعلی می داند.^{[نیازمند منبع]}

هم چنین باستان شناس فرانسوی مادام ژان دیولافوا نام قدیم این رودخانه را «کوپراتس» ذکر کرده است.  جغرافی دانان و مورخین مسلمان مانند حمدالله مستوفی ، مقدسی و یعقوبی در ادوار مختلف تاریخی از این رودخانه به نام های «رود جندی شاپور» ، «آب جندی شاپور» ویا «آب دزفول» یاد کرده اند.

هم چنین در کتاب «فن آب و فن آبیاری در ایران باستان» نام قدیمی رود دز «رود گنده شاپور» ذکر شده است.

ژنرال سر پرسی سایکس در سفرنامهء خود موسوم به «ده هزار میل در ایران»، در جریان ماموریتش به خوزستان ازین رود به نام نهر «آب دیز» نام می برد و آن را از شعب مهم کارون نام برده است.

هم چنین علی اکبر دهخدا،دکتر محمد معین و مرحوم رشیدیان از این رودخانه به« نام آب دیز» به معنی «آب دزفول» یاد نموده اند.

مرحوم رشیدیان در کتاب «جغرافیای خوزستان» می نویسد:« آب دیز (آب دزفول) از بروجرد سرچشمهء آن شروع شده و پس از طی خاک بختیاری و لرستان از غرب دزفول گذشته و به بندقیر (محل تلاقی دز و کارون) رفته و در آن جا با آب های شوشتر ممزوج شده و به اهواز می رود،خوشمزه و گواراست.» 

سازه ها

 در قسمتی از مسیر رودخانه دز به دلیل دره ای بودن اشکفتهایی مشرف به رود دز کنده کاری شده که در گویش دزفولی به کَت (Kat) معروف می باشند.درگذشته اغلب برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان مورد استفاده مردم بوده‌اند ولی کَت  امروزه محلی برای تفریح مردم می باشد.

هم چنین در مسیر رود آسیاب های آبی دزفول در چن نقطه وجود دارد که برای آرد کردن گندم در گذشته مورد استفاده بوده است. پیشینه تاریخی آسیابهای آبی دزفول در ارتباط با پل قدیم (دزفول) بوده که به دوره ساسانیان باز می گردد اما عمده آثار موجود از آسیاب‌ها که در سه بخش از رودخانه موجود است به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه باز می گردد.این سازه‌ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ایی، آجر و با ملات ساروج ساخته شده اند.شکل معماری آسیاب‌ها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط هستند.  از دیگر کارهای مهندسی شده در مسیر رود دز میتوان به قمش ها در دزفول نام برد که از راهرو و مجرا و تونل های زیر زمینی برای انتقال آب رودخانه به زمین های زراعتی و همچنین شرب مردم در گذشته استفاده شده است.

جغرافیا

رود دز از ترکیب چند رودخانه که در ذیل به آنها اشاره می‌شود بوجود می‌آید.

۱-رود بختیاری… سرچشمه: قالیکوه. رود دز پس از گذشتن از جنوب لرستان و شمال خوزستان و شهرستانهایی مانند الیگودرز،اندیمشک،دزفول، شوشتر و شوش در منطقه‌ای به نام بندقیر در جنوب شوشتر به رود کارون می‌پیوندد.

سدها

بر روی رودخانه دز، سدهای بزرگی ساخته شده یا در دست ساخت است؛ که از جمله آن می‌توان به برنامه ساخت سد بختیاری در جنوب لرستان و نیز به سد دز (ششمین سد بزرگ جهان)، در شهرستان اندیمشک و سدهای تنظیمی در شهر دزفول اشاره کرد.

پل‌ها

در شهر دزفول بر این رودخانه چندین پل بسته شده است. پلی نیز در بخش شعیبیه شوشتر بر روی رود دز ساخته شده است.

• پل قدیم دزفول
• پل شریعتی دزفول معروف به پل جدید
• پل سوم یا پل مقاومت یا پل رودبند دزفول
• پل چهارم دزفول
• پل پنجم دزفول
• پل حمید آباد دزفول

پل قدیم

مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول است که در حدود ۱۷۵۰ سال پیش شاپور اول ساسانی آن را به کمک اسیران رومی بر روی رود دز بنا کرد. این پل به همین دلیل به پل رومی نیز مشهور است.

تفرجگاه‌ها

• در بالا دست رود دز در شهرستان اندیمشک دریاچه زیبای سد دز واقع شده است که منطقه‌ای بکر برای تفریح است
• منطقه چم سبز در اندیمشک
• تفریحگاه قلعه مختار در اندیمشک
• پارک ساحلی چمگلک در چمگلک
• منطقه چال کندی در دزفول
• منطقه تالِ خونی در دزفول
• منطقه کوپیته در دزفول
• تفریحگاه ساحلی دز (علی کله) در دزفول
• پارک دولت در دزفول
• پارک ساحلی دووه در دزفول (که بومی‌های آن منطقه به آن منطقه بندکلک می گویند)
• پارک ساحلی رعنا در دزفول

انتقال آب الیگودرز به قم

اعتراض‌ها و خسارت‌ها

انتقال آب از شرق استان لرستان و شهرستان الیگودرز به شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم باعث پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن چاه‌های آب این منطقه شده است. بیش از ۶۰ حلقه چاه خشک شده و ۱۷۱ حلقه از چاه‌های منطقه نیز در آستانه خشکیدن قرار دارند، اما تاکنون حقابه یی برای این روستاها در نظر گرفته نشده است.  از سوی دیگر نام‌گذاری این طرح به عنوان مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» و همچنین نام گذاری پروژه ساخت و اجرای این طرح با نام پروژه قمرود باعث واکنش‌هایی در میان مردم استان لرستان شد تا جایی که حجت الله رحمانی نماینده شهرستان الیگودرز هم نسبت به نام‌گذاری این طرح اعتراض کرد و آن را مجعول خواند.
حسینی نماینده اهواز: معتقدیم اولویت باید شهرهای کناری رودخانه باشند. از این رو با این طرح مخالفیم. ناصری نژاد نماینده شادگان: با این پروژه مخالفیم و معتقدیم به ضرر کشور خواهد بود. رئیس مجمع نمایندگان خوزستان: ما نمایندگان بدون حمایت نمی‌توانیم از این طرح ممانعت کنیم، مطبوعات ما را تنها نگذارند. ابراهیمی نماینده شوشتر: نمایندگان خوزستان نگران تبعات پروژه قمرود هستند.

خشک شدن چاه‌ها و چشمههای شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده است. پرویز فتاح، وزیر نیروی پیشین دولت نهم مدعی شد که وی مدافع حقوق مردم الیگودرز است.^[۱۸][۱۹]

• رود جراحی

جراحی یکی از رودهای جنوب غربی ایران است که در استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد جریان دارد. این رود با ۴۳۸ کیلومتر طول، به‌عنوان یازدهمین رود طویل ایران شناخته می‌شود.

نام‌ها

در گذشته این رود را با نام‌های طاب و نهرطاب و در دوران معاصر تاب تیری ، جراحیه و کردستان نامیده‌اند. در زمان سلوکی و اشکانیان هدیفون نام داشته و مهرداد اول اشکانی پس از دمتریوس آن جا را فتح کرد

سرچشمه و شاخه‌ها

کوه‌های کوه راه راه باریک ، سفید ، گل گیلک سرچشمه رود جراحی هستند.

• رود زهره

سرچشمه

این رودخانه از کوه کنه دوده در نزدیکی اردکان واقع در استان فارس سرچشمه می گیرد .

مسیر رودخانه

این رودخانه از کنار شهرهای اردکان ، سپیدان و ممسنی در استان فارس میگذرد که در نزدیکی شهرستان ممسنی رودخانه فهلیان هم به آن می ریزد و بعد از خارج شدن از استان فارس به مسیر خود به سمت جنوب غرب ادامه می دهد و از کنار شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد عبور می کند که پس از ریخته شدن رودخانه های بابا منیر و هفت قنات در آن به سردشت(زیدون) بهبهان در استان خوزستان وارد می شود و با گذشتن از روستای سریره به سمت شهرستان هندیجان در جنوب تغییر مسیر داده و با گذشتن از این شهرستان به خلیج فارس می ریزد.

آبزیان رودخانه

رودخانه زهره در محدوده شهرستان هندیجان به علت نزدیکی به خلیج فارس داری آبزیان متعددی است که ابزیان این رودخانه به دو گروه ماهیان اب شیرین و آب شور تقسیم میشوند برخی از ماهیان آب شیرین شامل سرخه یا سرخو ،ماهی بچ و برخی از ماهیان اب شور: شوریده،شانک،خارو، میگو،سرز،ختیروک راشگو و … می شود.

نامها

این رودخانه بر حسب شهرها و دشت های که در مسیر خود از نزدیکی آنان میگذرد به نام ها مختلفی مثل اردکان،شش پر،شورممسنی،زیدون نامگذاری می شود که نام رسمی آن رودخانه زهره و یا بر اساس اخرین شهری که از آن میگذرد و به دریا می ریزد رودخانه هندیجان نیز نامیده می شود.

• رودخانه شاوور

رودخانهٔ شاوور یکی از رودخانه‌های جاری در استان خوزستان ایران است.

• سیمره

رود سِیمَره یکی از رودهای باختر ایران است. این رود از سرشاخه‌های مهم رود کرخه است که از بلندی‌های برف‌گیر شمال غربی ایران سرچشمه گرفته و پس از گذر از شهرستان‌های دره شهر و شیروان چرداول در محل پل گاومیشان به رودخانه کشکان پیوسته و رود کرخه را بوجود می‌آورد.

رود سیمره از به هم ریختن دو رود گاماسیاب که از کوه گرین مابین الشتر در استان لرستان و نهاوند در استان همدان سرچشمه می‌گیرد ورود قره سو که از کوه الوند سرچشمه می‌گیرد،پس از عبور از بخش هلیلان در ناحیه‌ای به نام کشکان (پل کشکان) به این رود می پیوندد.

• شطیط

شطیط شاخه اصلی رودخانه کارون در شوشتر است که چهاردانگه نیز خوانده می‌شود. رود کارون در بدو ورود به جلگه خوزستان به صخره بزرگی که شوشتر بر آن بنا شده برخورد می‌کند و توسط بند میزان به دو شاخه شطیط و گرگر (چهاردانگه و دودانگه) تقسیم می‌شود. در نهایت این دو شاخه پس از طی حدود چهل کیلومتر در منطقه بند قیر جنوب شوشتر به یکدیگر می‌پیوندند و با ادغام با رود دز، کارون بزرگرا تشکیل می‌دهند.

آب این رودخانه برای مصارف کشاورزی مناسب می باشد.   شطیط با گذر ازکنارشهرستان شوشترعلاوه برسيراب کردن زمين هاي کشاورزي وتامين آب مردم اين شهرستان منظره هاي زيباي طبيعي را دراين منطقه بوجود آورده است.

• کارون

رود کارون پرآب‌ترین و بزرگ‌ترین رودخانه ایران است. این رود در سنگ نوشته‌های باستانی کرن، کرنک و کوهرنگ نیز نامیده می‌شد و اولین تمدن‌های بشری درکنار این رود تشکیل گردیده است.  برخی نیز رودخانه کارون را همان رودخانه باستانی کوپرتس می‌دانند.  اینرود با درازای ۹۵۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود ایران است و همچنین تنها رود ایران است که بخشی از آن قابل کشتیرانی است.  آب آشامیدنی کلان‌شهر اهواز از رودخانه کارون تأمین می‌شود.  در حاشیه این رود تمدن‌های بزرگی از ایران شکل گرفته‌است. رودخانه کارون به غیر از تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی و تولید برق مصرفی دارای مواهب دیگری نیز می‌باشد از جمله بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد مکان‌های تفریحی پررونق و نیز حمل و نقل کالاست به علت آنکه از طریق آن می‌توان کالاهای تجاری و صادراتی کشور را با استفاده از حمل و نقل آبی، از اهواز و حتی شوشتر تا بنادر بین‌المللی خوزستان مانند خرمشهر و آبادان منتقل کرد.

رود کارون ۱۱۷اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

سرچشمه و شاخه‌ها

سرچشمه شاخه‌های اصلی کارون (ارمند، کوهرنگ و بازفت)، زردکوه بختیاری در استان چهار محال و بختیاری است، ولی شاخه‌های فرعی آن از کوه‌های گوناگون سرچشمه می‌گیرند مانند خرسان از دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد و دز از بلندی‌های لرستان. این رود، پس از گذر از مناطق کوهستانی و پر پیچ و خم، در منطقه‌ای به نام گتوند وارد دشت خوزستانمی‌شود. رود کارون در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود که در جنوب شوشتر با یکدیگر پیوند می‌یابند. مهم‌ترین شاخهٔ فرعی کارون، رود دز است که در شمال اهواز به کارون می‌پیوندد. رود کارون در مرز ایران و عراق، به اروندرود پیوسته و روانه خلیج فارس می‌شود. پیچ و خم‌های موجود در سر راه این رود، خوزستان را به جلگه‌ای بی‌نظیر تبدیل کرده‌است.

روزانه ۲۰ هزار متر مکعب آب از رودخانه کرخه اندیمشک توسط آبراهی به نام کانال شهید چمران به رودخانه کارون منتقل می‌شود.

زمانی کارون عریض‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه ایران بود. اما امروز بیشتر از آنکه شبیه یک رود پرخروش باشد، به نهر کم‌آب و کوچکی می‌ماند که برای دفع آبهای سطحی ساخته شده است.

سدها

سدهای مختلفی بر روی این رودخانه ساخته شده‌اند که مهم‌ترین آنها، سدهای کارون ۱،کارون ۳، کارون ۴، مسجد سلیمان و در پایین‌تر، سدهای گتوند علیا و سد تنظیمی گتوندمی‌باشند.

 وضعیت رود کارون

آبرسانی شهرهای شمال شرق خوزستان از سد کارون ۳ در دست مطالعه توسط سازمان آب و برق خوزستان می‌باشد. هدف از این طرح تأمین آب سالم و بهداشتی شهرهای ایذه و رامهرمز می‌باشد.

محیط زیست کارون

آلودگی رود کارون از مشکلات مهم این رودخانه است. سازمان آب و برق خوزستان بر این باور است که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با ورود آلاینده‌ها و زهاب‌های خود یکی از آلوده کنندگان اصلی رودخانه کارون هستند. شرکت توسعه نیشکر به عنوان یکی از آلاینده‌های رودخانه کارون در ستاد جرایم دادگستری خوزستان (که آلودگی این رودخانه را به صورت ویژه از سال ۸۸ دنبال می‌کند) نیز نام برده شده‌است.

معاونت کشاورزی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی می‌گوید: «قطره‌ای از زه آب‌های کشت و صنعت‌های نیشکر در جنوب خوزستان وارد کارون نمی‌شود و شرکت توسعه نیشکر در راستای حفظ شرایط مطلوب کیفی رودخانه کارون نسبت به احداث جمعاً” ۲۴۲ کیلومتر کانال برای جلوگیری از ورود زه آب‌های خود به کارون اقدام کرده است، بطوریکه می‌توان گفت این شرکت تنها مجموعه کشاورزی استان خوزستان می‌باشد که برای عدم انتقال زه آب اراضی به رودخانه‌های منطقه اقدام نموده است همچنین کشت و صنعت‌های نیشکری خود بهره‌بردار آب کارون هستند، پس بدون شک اگر شرکت‌های نیشکری تأثیر ناگواری بر کیفیت آب کارون داشته باشند تیشه به ریشه خود می‌زنند، بنابراین رابطه بین توسعه نیشکر و کارون یک رابطه متقابل است و ما باید با حفظ کارون تولید پایدار خود را ثبات ببخشیم».

پسابهای کشاورزی مهمترین منبع آلودگی رودخانه کارون است که ۴۸ درصد پسابهای ورودی به کارون را شامل می‌شوند. پس از پسابهای کشاورزی، نیز فاضلاب شهری با ۲۶ درصد در رتبه دوم آلایندگان رودخانه کارون قرار دارد.

همچنین احداث مزارع پرورش غیرمجاز ماهی در سرشاخه‌های رودخانه بزرگ کارون از جمله رودخانه ارمند، رودخانه بهشت آباد، کاج، کارون میانی و… در استان چهارمحال و بختیاری، محیط زیست این رودخانه را تحت تأثیر قرار داده و عملاً حیات اکوسیستم آبی و تنوع زیستی این رودخانه را با خطر روبرو کرده است.

ضرورت لای‌روبی

پس از جنگ ایران و عراق، و با ته‌نشینی رسوبات و شناورهای صیادی، این رودخانه برای کشتیرانی غیرقابل استفاده شده‌است. انجام طرح‌های لایروبی رودخانه، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای رفع این مشکل است.

۲۳ میلیون مترمکعب از رودخانه کارون باید لایروبی شود که حدود ۱۰ میلیون مترمکعب از این میزان، مربوط به لایروبی در محدوده شهر اهواز است.

خطر خشک شدن کارون

کاهش شدید آب رودخانه کارون باعث شده سواحل و تفریحگاه آن به محلی برای تجمع حشرات و حیوانات موذی تبدیل شود. در پاییز سال ۱۳۹۲ این رودخانه دچار کم‌آبی شدید شد بطوریکه در اهواز ارتفاع آب به یک متر رسید.

• کرخه

رود کرخه سومین رود بلند ایران پس از کارون و سفیدرود است. این رود که از کوه‌های زاگرسسرچشمه می‌گیرد و در شمال خوزستان (پل زال) از به هم پیوستن دو رودخانه زال و سیمره کرخه را در شهرستان اندیمشک تشکیل داده و پس از طی مسیری نزدیک به ۷۵۵ کیلومتر در جهت جنوب غربی به تالاب هورالعظیم در مرز میان ایران و عراق می‌ریزد. نام کرخه برگرفته از شهری در کوره شوشخوزستان به نام کرخا یا کرخه برگرفته‌شده‌است، مقدسی جغرافی‌دان متقدم مسلمان آن را شهری کوچک، پرجمعیت و مطلوب که باغات و قصر داشته معرفی کرده‌است. نام این رود در کتاب تورات و همچنین در سنگ نبشته‌های باستانی آشور بنام رود اولای آمده و در کنار این رودخانه باستانی چندین نبرد مهم تاریخ باستان رخ داده مانند نبرد تیل توبا یا نبرد رود اولای که طی آن آشوریانیپال پادشاه شهیر و کشور گشای آشور توانست عیلام را شکست دهد و پادشاه عیلام را بقتل رسانده و پادشاهی ایلام را منهدم کند  رودخانه کرخه از شمال به سوی جنوب جریان دارد و پس از گذر از شهرستان اندیمشک، از کنار آثار شوش باستان به سوی باختر تغییر مسیر می‌دهد. در چهل کیلومتری شمال اهواز مسیر آن دوباره تغییر کرده و وارد عراق می‌شود. بزرگ‌ترین سد ایران (سد کرخه) بر روی رود کرخه ساخته شده‌است.

• گرگر (رودخانه)

گَرگَر یکی از شاخه‌های رودخانه کارون در جنوب غربی ایران است که در ابتدای شهر شوشتر توسط بند میزان جدا شده و در منطقه بند قیر جنوب شوشتر به شاخه اصلی باز می‌گردد. رود گرگر را دودانگه یا مسرقان نیز می خوانند.

• مارون

مارون یا رودخانه مارون، از رودخانه‌های جنوب غربی ایران است، که از رشته کوه زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد و با عبور از بهبهان و آغاجاری در استان خوزستان جریان می‌یابد و به نام رود جراحی، به تالاب شادگان و در فصل‌های پرآب، بهخلیج فارس می‌ریزد.

نام اصلی و قدیمی رودخانه مارون، «تاب» است و در بیشتر منابع جغرافیایی نام آن ذکر شده است. رودخانه تاب یا طاب، سرحد جغرافیاییاستان‌های فارس و خوزستان بوده، ولی امروز از میانهٔ خاک کهگیلویه و بویراحمد، روستای آبریز و زیرنا، در منطقه دشمن زیاری سرچشمه می‌گیرد، سپس از شهرستان‌های بهبهان و آغاجاری در استان خوزستان نیز گذر می‌کند. رودخانه تاب در حدود قرن ۱۳ هجری به استناد نوشته فارسنامه ناصری، به رودخانه مارون تغییر نام یافت. رود مارون از کوه‌های نیل و چشمه‌سارهای دامنه کوه‌های سادات از رشته کوه زاگرس سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت ۱۲۰ کیلومتر به دریاچه سد مارون می‌رسد و از طریق تنگ تکاب وارد دشت بهبهان می‌شود و توسط سد انحرافی شهدا و شبکه آبیاری بهبهان، دشت بهبهان و سپس از طریق سد انحرافی جایزان، دشت جایزان را مشروب نموده و در محلی به نام قلعه شیخ، پس از دریافت رود اعلا در رامهرمز، نام جراحی به خود گرفته و به تالاب شادگان می‌ریزد. این رود در مواقع پرآبی از طریق خورموسی وارد خلیج فارس می‌شود.

آب رود مارون در بالادست از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است و در قسمت‌های پایین‌دست به خصوص از عیدنک (در نزدیکی روستای لنده) به بعد و تا قبل از ورود به دشت بهبهان، به واسطه عبور از لایه‌های گچی و نمکی، دریافت شاخه‌های شور و پس از آن به علت گرما و تبخیر زیاد، کیفیت نامطلوبی پیدا می‌کند. علی‌رغم متفاوت بودن کیفیت آب، رود مارون نقش اساسی در پیدایش حیات جوامع روستایی در حاشیه مسیر عبور خود داشته است و این امر سبب به وجود آمدن شهرهای نسبتاً بزرگی مانند بهبهان، رامشیر و شادگان شده است.

مشخصات جغرافیایی

رودخانه مارون چندین سرچشمه دارد، که بخش اعظم آن از بلندی‌های سفید کوه در فاصله ۲ کیلومتری از روستای آبرزگه و سرشاخه دیگر آن از ارتفاعات کوه سیاه در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد. حوزه آبریز مارون، مناطق غربی بویراحمد سفلی و قسمت اعظم طیبی و دشمن زیاری را در بر می‌گیرد. این رود پس از عبور از دم لوداب، وارد مناطق دشمن زیاری و طیبی می‌شود و در مسیر خود نیز چندین شعبه را دریافت می‌کند و پس از عبور از میان سوق و لنده از آخرین نقطه کهگیلویه به نام تنگ تکاب می‌گذرد و به سمت بهبهان و اهواز در استان خوزستان جریان می‌یابد و به نام رود جراحی به خلیج‌فارس می‌ریزد.

سد مارون

سد مارون با ابعاد ۳۴۰ متر طول و ۱۷۵ متر ارتفاع، بر روی رودخانه مارون و در فاصله ۱۵ کیلومتری از شمال بهبهان، در استان خوزستانمستقر می‌باشد، که بطور میانگین ظرفیت نصب‌شده‌ای معادل ۱۵۰ مگاوات برق‌آبی و آب مورد نیاز کشاورزی را تأمین می‌کند. سد تنظیمی کوچک‌تری به‌نام مارون۲ نیز در پایین‌دست این رودخانه طراحی شده است. رودخانه مارون در محلی به‌نام جم‌صبی وارد دشت خوزستان می‌شود. رود جراحی حاصل تلاقی این رود و رود اعلا، در محلی به نام چم هاشم است.

رودخانه های استان خوزستان

رودخانه های استان خوزستان