عملیات ثامن‌الائمه
بخشی از جنگ ایران و عراق
تاریخ ۵ تا ۷ مهر ۱۳۶۰ (۲ روز) مکان آبادان، استان خوزستان، جنوب غربی ایران نتیجه شکست حصر آبادان
طرفین درگیر
عراق	ایران
فرماندهان و رهبران
صدام حسین جواد اسعد شیتنه	محسن رضایی علی صیاد شیرازی هوشنگ صمدی
واحدهای درگیر
ارتش عراق	نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تیپ یکم تفنگداران نیروی دریایی ارتش ایران[۱] هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
قوا
۵۰ تا ۶۰ هزار نفر ادوات زرهی متعدد ۲۰۰ توپ	۱۵ هزار نفر داخل شهر ۲۰ تا ۳۰ هزار نفر خارج از شهر
تلفات
بیش از ۱٫۵۰۰ کشته ۲٫۵۰۰ اسیر ۹۰ تانک و ۱۰۰ خودروی زرهی ۳ جنگنده و ۱ بالگرد[۲]	۳ هزار کشته و زخمی ۱۵۰ تانک ۲ بوئینگ سی‌اچ-۴۷ شنوک ۳ بل ۲۱۴

عملیات ثامن‌الائمه از عملیات گسترده تهاجمی نیروهای مسلح ایران در خلال جنگ ایران و عراق است، که به فرماندهی نیروی زمینی ارتش و مشارکت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در ساعت ۱ بامداد ۵ مهر ۱۳۶۰ در محور آبادان به شرق کارون آغاز گردید و پس از ۴۲ ساعت نبرد بی‌وقفه، با شکسته شدن حصر آبادان و بازپس‌گیری بیش از ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران به پایان رسید.^[۳][۴][۵]

خلاصه عملیات

پس از برکناری بنی صدر از فرماندهی کل قوا، امکان همکاری مشترک سپاه و ارتش میسر شد. با صدور پیام روح‌الله خمینی در جهت شکسته شدن حصر آبادان، نیروی زمینی ارتش با طراح این عملیات و محول کردن آن به لشکر ۷۷ خراسان، در ساعت یک بامداد ۵ مهر ۱۳۶۰ با نام عملیات ثامن‌الائمه و با رمز نصر من الله و فتح القریب در سه محور دارخوین، فیاضیه و جاده آبادان به ماهشهر به اجرا درآمد. در این عملیات چند گردان از سپاه پاسداران، لشکر ۷۷ خراسان و تیپ ۳۷ زرهی شیراز از ارتش جمهوری اسلامی ایران و یک گردان تانک از تیپ ۲ لشکر ۱۶ زرهی قزوین و یک گردان از ژاندارمری به مصاف حدود ۳۰ گردان دشمن رفتند که تا ساعت ۱۴ ضمن شکستن محاصره آبادان، دو جاده مهم آبادان – اهواز و آبادان – ماهشهر را آزاد کردند. محوریت اصلی عملیات با لشکر ۷۷ خراسان بود.^[۶][۷][۸]

محاصره آبادان

جزیره آبادان در دورترین نقطه جنوب غربی ایران، قرار دارد که از جنوب، آب‌های خلیج فارس و از شمال و مشرق رودخانه‌های کارون و بهمنشیر و از غرب، اروندرود آن را دربرگرفته‌اند. اروندرود در غرب آبادان تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران است که تا پیش از جنگ ایران و عراق، دو بندر بزرگ خرمشهر و آبادان از مسیر این آبراه به خلیج فارس و دریاهای آزاد متصل می‌شدند. آبادان به سبب وجود پالایشگاه نقش بسیار مهمی در صنعت نفت آن روز ایران داشت. خرمشهر نیز یکی از مهمترین بنادر مبادلاتی ایران محسوب می‌شد که از طریق راه‌آهن سراسری به سایر نقاط ایران متصل می‌شد.

پس از حمله عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و اشغال سریع بخش‌هایی از خاک ایران، خرمشهر مهمترین شهر بندری ایران پس از ۴۰ روز مقاومت، سرانجام با عقب‌نشینی نیروهای ایرانی به دست نیروهای عراقی افتاد. پس از سقوط خرمشهر، عراق تلاش کرد تا از طریق شرق کارون و شمال بهمنشیر، آبادان را نیز اشغال کند که با این وضعیت آبادان در یک محاصره ۳۳۰ درجه‌ای قرار می‌گرفت.

شرح عملیات

طرح عملیات ثامن‌الائمه در ۱۵ شهریور ۱۳۶۰، تکمیل و سرانجام در ساعت ۱ بامداد روز پنجم مهر ۱۳۶۰ نیروهای ایران با رعایت اصل غافلگیری کامل و پس از گسترش روی خط، به‌طور ناگهانی بر مواضع مقدم عراق هجوم برده و خاکریزهای اولیه عراق را بدون زد و خورد اشغال کردند.

با سپری شدن تاریکی، نیروهای هوایی طرفین وارد کارزار شده و هلیکوپترها نیز به پرواز درآمدند و پشتیبانی آتش‌های توپخانه هر دو طرف با شدت هر چه تمامتر به مرحله اجرا درآمد، و عراق نیروهای احتیاط خود را در منطقه شمال محور ماهشهر آبادان وارد عمل نمود.

نیروهای ایرانی با وجود گرمای شدید، مقاومت سرسختانه عراق را در هم شکستند و بعد از ۴۲ ساعت تلاش مداوم لشکر ۷۷ خراسان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گروه فداییان اسلام و نیروهای مردمی، عملیات با موفقیت کامل به پایان رسید و نیروهای عراق در منطقه عملیاتی خسارات سنگینی را متحمل شدند و جزیره آبادان از محاصره آنان خارج شد.

نتایج عملیات

1. ساحل شرقی رودخانه کارون تصرف گردید.
2. آبادان از محاصره یک ساله خارج شد.
3. بیش از ۱۵۰ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده ایران آزاد گردید.
4. تلفات این عملیات برای طرف عراقی: بیش از ۱۵۰۰ نفر کشته و در حدود ۲۵۰۰ نفر نیز به اسارت درآمدند. تعداد ۹۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۰۰ دستگاه انواع خودروی منهدم گردید و تعداد ۳ فروند هواپیما و یک فروند هلیکوپتر نیز سرنگون شدند. همچنین ۱۰۰ دستگاه تانک، ۶۰ دستگاه نفربر، ۳ دستگاه لودر و ۱۵۰ دستگاه خودرو به غنیمت گرفته شد.
5. از نیروهای ایرانی ۳۰۰۰ نفر کشته و زخمی شدند و همچنین ۱۵۰ تانک، نه بالگرد تهاجمی از نوع بل ای‌اچ-۱ کبرا، دو بالگرد ترابری بوئینگ سی‌اچ-۴۷ شنوک، و سه بالگرد بل ۲۱۴ ایرانی منهدم شدند.
6. عملیات ثامن الائمه را باید اولین تجربه پیروز عملیات‌های مشترک سپاه که نیروهای مردمی را تحت امر خود داشت و ارتش جمهوری اسلامی ایران دانست که پس از عزل بنی صدر و بر طرف شدن موانع اصلی همکاری‌ها محقق می‌شد؛ عملیاتی که منجر شد صدام به شدت آشفته شود و پس از اطلاع از خسارت‌های تحمیلی، ۷ تن از فرماندهان ارشد خود را تیرباران کند.

منابع

• محسن رشید، گزارشی کوتاه / مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ویرایش: مهدی انصاری، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیق جنگ، ۱۳۷۸، شابک: ۹۶۴-۶۳۱۵-۳۳-x